Τα γεγονότα στην Ουγγαρία το 1956

Τα γεγονότα στην Ουγγαρία το 1956. Οι εύκολες αναγνώσεις οδηγούν σε επιπόλαια συμπεράσματα

Το Νοέμβρη που μας πέρασε γράφτηκαν αρκετά άρθρα, ακόμη και με τη μορφή της έντονης αντιπαράθεσης σε ορισμένες περιπτώσεις, για τα γεγονότα της εξέγερσης στην Ουγγαρία το 1956.

Εμείς εδώ αναδημοσιεύουμε άρθρο του Στέφανου Σκορδάνη από το ιστολόγιο "Η ιστορία διδάσκει και εμπνέει" και το οποίο δημοσιεύτηκε και στο τελευταίο φύλλο της Προλεταριακής Σημαίας.

   Πολλά έχουν γραφτεί κατά καιρούς από αστικές εφημερίδες αλλά και από αριστερά έντυπα για τα γεγονότα του Οκτώβρη - Νοέμβρη του 1956 στην Ουγγαρία. Εξέγερση, επανάσταση, αντεπανάσταση, απόπειρα πραξικοπήματος, παρέμβαση των Δυτικών, στρατιωτική επέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης; 

Ο καθένας από τη σκοπιά του προσπαθεί να ερμηνεύσει γεγονότα που ακόμα και σήμερα δεν είναι και πολύ γνωστά και οι πληροφορίες μέσα από τα επίσημα κρατικά αρχεία είναι φειδωλές. Όπως είναι φυσικό, η φιλοδυτική προπαγάνδα βρίσκει «πεδίον δόξης λαμπρόν» για να στηλιτεύσει την εισβολή των Σοβιετικών τανκς και την καταστολή και να ρίξει για μια ακόμη φορά το αντικομμουνιστικό της δηλητήριο.

Η Λαϊκή Δημοκρατία

Η Ουγγαρία πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν μια χώρα κυρίως αγροτική, με μικρή ανάπτυξη του καπιταλισμού και με πολλά κατάλοιπα φεουδαρχίας, αφού ένα μεγάλο μέρος των κτημάτων ανήκαν στην εκκλησία (που είχε τεράστια δύναμη) και σε ντόπιους τσιφλικάδες. Ο αγροτικός πληθυσμός είχε στην κατοχή του μικρές εκτάσεις και οι περισσότεροι από τους αγρότες ήταν ακτήμονες που δούλευαν στα μεγάλα τσιφλίκια.

Με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το ουγγρικό κράτος συνεργάστηκε στενά με τους Γερμανούς Ναζί και μάλιστα έστειλε στρατό στο Ανατολικό Μέτωπο στο πλευρό των Γερμανών, ενάντια στη Σοβιετική Ένωση. Μετά τη λήξη του Πολέμου και την απελευθέρωση της χώρας με τη βοήθεια του Κόκκινου Στρατού, ο ουγγρικός λαός πήρε την εξουσία, ανατρέποντας τις εκμεταλλεύτριες τάξεις.

Στη χώρα εγκαθιδρύθηκε καθεστώς Λαϊκής Δημοκρατίας. Από τα πρώτα μέτρα που πάρθηκαν ήταν η δήμευση της γης που κατείχε η εκκλησία και οι μεγαλογαιοκτήμονες και η αναδιανομή της σε ακτήμονες. Ακόμα οι μεγάλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις κρατικοποιήθηκαν και μετά το 1948 άρχισε η κατασκευή νέων εργοστασίων. Η οικονομία της χώρας άρχισε να ξεφεύγει από τα στενά αγροτικά πλαίσια και να δημιουργείται μια σημαντική βιομηχανική βάση.

Σύμφωνα με την Εισήγηση στην 3η συνδιάσκεψη του Ουγγρικού Κομμουνιστικού Κόμματος «Προς το τέλος του 1947, η Ουγγρική δημοκρατία ψήφισε ένα νόμο για την εθνικοποίηση των μεγάλων τραπεζών και απέδωσε στο κράτος το μεγαλύτερο τμήμα της βαριάς βιομηχανίας, αφήνοντας ένα μικρό μόνο μέρος της στα χέρια του ιδιωτικού κεφαλαίου. Οι βασικές βιομηχανίες όπως η εξορυκτική, η ηλεκτρική ενέργεια, ο σίδηρος και ο χάλυβας έχουν σχεδόν πλήρως εθνικοποιηθεί, όπως και οι μεγάλες επιχειρήσεις μεταφορών. Από τους 600.000 εργάτες που εργάζονται σε βιομηχανία και μεταφορές, οι 400.000 απασχολούνται στις εθνικοποιημένες και άλλες δημόσιες επιχειρήσεις».

Πρωτεργάτης των σημαντικών αυτών αλλαγών ήταν ο Γενικός Γραμματέας του Κόμματος των Ούγγρων Εργαζομένων (το Κομμουνιστικό Κόμμα της χώρας), Ματίας Ράκοσι. Μέσα σε λίγα χρόνια ο ουγγρικός λαός κατάφερε να εξαλείψει την ανεργία και να αποκτήσει εργασιακά δικαιώματα που ποτέ άλλοτε δεν είχε. Σημαντικά ήταν και τα επιτεύγματα στο τομέα της εκπαίδευσης, της περίθαλψης και της πρόνοιας.

Στη χώρα ήταν όμως ακόμα ισχυρή η επίδραση της ηττημένης αστικής τάξης και των δεξιών στοιχείων που είχαν άμεσες επαφές με τους δυτικούς. Μεγάλη επιρροή είχε ο φιλοαμερικανός καρδινάλιος Γιόζεφ Μιντσέντι καθώς και φασιστικοί κύκλοι που είχαν συνεργαστεί με τους ναζί.

Μετά το 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ το Φλεβάρη 1956 και τη ρεβιζιονιστική στροφή στη Σοβιετική Ένωση, επιβλήθηκε στο ΚΚ Ουγγαρίας η καθαίρεση του Ράκοσι. Την ηγεσία του κόμματος αναλαμβάνει -με ωμή παρέμβαση των χρουστσοφικών- ο Ίμρε Νάγκι ο οποίος από τις 24 Οκτώβρη θα γίνει και πρωθυπουργός.

Ο Νάγκι ήταν γνωστός για τις δεξιές, «μεταρρυθμιστικές» του απόψεις από το 1947 που υποστήριζε ανοιχτά τον κρατικό καπιταλισμό και εναντιώθηκε στην κολεκτιβοποίηση. Το 1953 όταν ανέλαβε για λίγο την ηγεσία της χώρας προσπάθησε να εφαρμόσει τη "Νέα Πορεία", ένα πρόγραμμα ιδιωτικοποίησης της οικονομίας, μείωσης του ρυθμού εκβιομηχάνισης, διάλυσης των αγροτικών συνεταιρισμών. Επίσης προχώρησε στην αμνήστευση και αποφυλάκιση χιλιάδων συνεργατών των Ναζί. Το 1954 όμως ο Ράκοσι έγινε ξανά πρωθυπουργός μέχρι το 1956 οπότε επιβλήθηκε ξανά ο Νάγκι. Είναι φανερό πως υπήρχε έντονη εσωκομματική πάλη που όμως περιορίστηκε στα υψηλά κλιμάκια του κόμματος. Για το ζήτημα αυτό ο Γιάννης Χοντζέας αναφέρει: «Έτσι στην Ουγγαρία, η Λέσχη Πετόεφι οργίαζε όχι μονάχα με την ανοχή αλλά και τη συμμετοχή παραγόντων του κόμματος, όταν από το 1953 επιβλήθηκε "από τα πάνω" να αφεθούν ελεύθεροι ή μάλλον ασύδοτοι οι πάντες να βυσσοδομούν, όταν το "ξέσπασμα" μετά το 20ο συνέδριο αντιμετωπίστηκε με τεχνάσματα που ουσιαστικά το ενθάρρυναν, όταν ο ένας μετά τον άλλον οι υπεύθυνοι στριφογύριζαν από διαπραγμάτευση σε διαπραγμάτευση και οι εκκαθαρίσεις "σταλινικών" εξάρθρωναν το κόμμα…» («Το "τέλος" του κομμουνισμού», σελ. 305). Η Λέσχη Πετόεφι ήταν ομάδα φοιτητών και διανοουμένων που διαφωνούσαν με την κυρίαρχη γραμμή του κόμματος. Σ’ αυτήν συμμετείχαν και μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Τα γεγονότα

Στις 23 Οκτώβρη του 1956 πραγματοποιήθηκε μια διαδήλωση με αντικυβερνητικά χαρακτηριστικά που υποστηριζόταν κυρίως από φοιτητές και διανοούμενους με βασικά συνθήματα «εκδημοκρατισμός» και «μεταρρυθμίσεις». Τις επόμενες μέρες όμως, οι διαδηλωτές ενισχύθηκαν από φασιστικά στοιχεία και τα συνθήματα μετατράπηκαν σε «έξω οι Ρώσοι» και «όχι στον κομμουνισμό». Ουσιαστικά απαιτούσαν την έξοδο της χώρας από το σύμφωνο της Βαρσοβίας και εμμέσως την επαναφορά του παλιού καθεστώτος. Για να αντιληφθούμε το ποιόν των αντιφρονούντων να σημειώσουμε ότι οι Εβραίοι ήταν από τα πρώτα τους θύματα στις συγκρούσεις που ξέσπασαν.

Ο Νάγκι -ο οποίος θα εκτελεί χρέη πρωθυπουργού από τις 24 Οκτώβρη- έχοντας πάρει την απόφαση να ξεμπερδεύει με οτιδήποτε θύμιζε σοσιαλισμό, αδρανοποίησε την κρατική ασφάλεια, την αστυνομία και το στρατό και άνοιξε τα σύνορα με την Αυστρία όπου περίμεναν χιλιάδες ένοπλοι αντίπαλοι του καθεστώτος που συνεργάζονταν με τους δυτικούς. Μαζί τους μπήκαν στη χώρα και Αμερικανοί στρατιωτικοί ειδικοί που εκπαίδευαν τους αντεπαναστάτες. Τα φασιστικά στοιχεία προχώρησαν σε εκτεταμένες δολοφονίες κομμουνιστών και μελών του κρατικού μηχανισμού. Ζητούσαν επιτακτικά επαναφορά του παλιού καπιταλιστικού καθεστώτος. Ανάμεσά τους ήταν και πολλοί από τους εργοστασιάρχες και γαιοκτήμονες που είχαν δημευτεί οι περιουσίες και τώρα τις ζητούσαν πίσω. Η ανάμειξη των δυτικών ήταν ολοφάνερη. Οι αντεπαναστάτες εξοπλίζονταν μέσω αμερικάνικών αεροπλάνων που απογειώνονταν από τη Βιέννη. Στη Βουδαπέστη οργανώθηκε ένα δίκτυο αμερικάνων και ευρωπαίων διπλωματών που τους καθοδηγούσαν. Σημαντικό ρόλο στην προπαγάνδα έπαιξαν οι ραδιοσταθμοί «Ελεύθερη Ευρώπη» και «Φωνή της Αμερικής» που εξέπεμπαν από τη Δυτική Γερμανία.

Για αρκετές μέρες οι δρόμοι της Βουδαπέστης μετατράπηκαν σε πεδίο εκτελέσεων μελών του Κομ. Κόμματος αλλά και προοδευτικών Ούγγρων. Η τρομοκρατία βασίλευε παντού. Οι δημόσιοι απαγχονισμοί ήταν η συνηθισμένη πρακτική των αντεπαναστατών για να επιβάλουν το φόβο στο λαό. Πολλά μέλη του Κομ. Κόμματος φυλακίστηκαν. Μαρξιστικά βιβλία καίγονταν, αγάλματα κομμουνιστών ηγετών γκρεμίζονταν. Και φυσικά οι «εξεγερμένοι» που ορκίζονταν στη δημοκρατία, ζητούσαν από τους δυτικούς να επέμβουν στρατιωτικά.

Βέβαια, θα πρέπει να σημειώσουμε πως στα γεγονότα πήραν μέρος και πολλοί δυσαρεστημένοι εργάτες που δεν είχαν σχέση με τα φασιστικά στοιχεία. Σε πολλές περιπτώσεις είχαν σωστά αιτήματα που τα διεκδίκησαν και απεργιακά. Σε μια χώρα με γνωστή την πρόσφατη ιστορία και τις σχέσεις της με τους Ναζί, αλλά και λόγω του σύντομου βίου της νεαρής Λαϊκής Δημοκρατίας και των λαθών που αυτό συνεπάγεται, είναι ευνόητο ότι δε θα μπορούσαν να κερδηθούν σε εκείνη τη φάση συνολικά οι εργάτες από το σοσιαλιστικό καθεστώς.

Στις αρχές Νοέμβρη ο Νάγκι προχώρησε στην απόσυρση των σοβιετικών στρατευμάτων από τη χώρα και την αποχώρηση της Ουγγαρίας από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Η κατάσταση είχε ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Ακόμα και οι Σοβιετικοί που αρχικά υποστήριξαν τον Νάγκι, κατάλαβαν ότι αν συνεχιζόταν η αναταραχή, η χώρα θα παραδινόταν στους δυτικούς. Η όλη επιχείρηση άρχισε να στρέφεται ενάντια στους εμπνευστές της. Έτσι στις 4 Nοέμβρη ξεκίνησε η επέμβαση του Κόκκινου Στρατού στην Ουγγαρία για να αποτρέψει τα… χειρότερα. Ήταν μια μεγάλη έκπληξη για τους χρουστσοφικούς που αγνόησαν τη δυναμική που μπορούσε να έχει στην Ουγγαρία η επιβολή της ρεβιζιονιστικής στροφής. Το αποτέλεσμα της σοβιετικής επέμβασης στην Βουδαπέστη είναι 2.500 νεκροί στην Ουγγαρία και 750 νεκροί σοβιετικοί στρατιώτες.

Ας ξαναδώσουμε το λόγο στον Γ. Χοντζέα «…όταν ο Νάγκι ζήτησε την επέμβαση του ΟΗΕ και αποχωρούσε από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας (ο Νάγκι είχε γίνει εξουσία) και επενέβη τελικά ο σοβιετικός στρατός, τι έγινε; Ο Αντρόπωφ πρεσβευτής, αφού οι "εξεγερμένοι" έστηναν και ντουφέκιζαν στους δρόμους (οι εθνικόφρονες εφημερίδες της Ελλάδας της εποχής ήταν γεμάτες από φωτογραφίες εκτελέσεων που προέβαιναν οι "εξεγερμένοι") επιστράτευσε τον Γ. Κάνταρ, μέλος της κυβέρνησης Νάγκι και σύμφωνος σε όλα μαζί του, άλλαξαν την ονομασία του κόμματος, έχρισε τον Κάνταρ γενικό γραμματέα κλπ». (στο ίδιο)

Έτσι, μετά την επέμβαση και την καταστολή οι χρουστσοφικοί τοποθέτησαν στην ηγεσία του Κόμματος τον Γιάννος Κάνταρ, πιστό όργανό τους. Το επόμενο διάστημα εκτελέστηκαν 450 πρωτεργάτες των αντεπαναστατών ανάμεσά τους και ο Ιμρε Νάγκι που απαγχονίστηκε το 1958.

Συμπερασματικά θα λέγαμε πως υπάρχουν εξεγέρσεις που δεν έχουν προοδευτικό πρόσημο ακόμα κι αν υποστηρίζονται από κομμάτια της εργατικής τάξης. Πρέπει να διαβάζουμε σε βάθος τα γεγονότα και να διακρίνουμε ποια συμφέροντα και ποιες τάξεις μπορεί να κρύβονται πίσω από αυτά. Ίσως τη δεκαετία του ’50 να μην κατάφερε η αστική τάξη και τα καθαρά δεξιά στοιχεία να πάρουν κεφάλι στην Ουγγαρία και την υπόλοιπη Ανατολική Ευρώπη αλλά το κατάφεραν μερικές δεκαετίες αργότερα. Αυτό που βιώνουμε σήμερα δεν είναι τίποτα άλλο από την καθυστερημένη νίκη του ωμού καπιταλισμού, των στοιχείων εκείνων που προκάλεσαν τα γεγονότα του ’56 στην Ουγγαρία.

Βιβλιογραφία

Γιάννης Χοντζέας, «Το "τέλος" του κομμουνισμού», εκδ. Α/συνέχεια