ΗΠΑ-Κούβα: Πίσω από τη διπλωματική προσέγγιση

ΗΠΑ-Κούβα: Πίσω από τη διπλωματική προσέγγιση

Παρουσιάζεται ως «ιστορική» αλλαγή σελίδας στις σχέσεις ΗΠΑ-Κούβας το γεγονός πως στις 20 Ιουλίου θα αναβαθμιστούν οι «διπλωματικές αποστολές» σε πρεσβείες με πλήρη λειτουργία. 

Οι δύο χώρες, από το 1977, διατηρούν «διπλωματικές αποστολές» η μία στην πρωτεύουσα της άλλης υπό τον τίτλο «Γραφείο Συμφερόντων» και κάτω από τη νομική προστασία της Ελβετίας, μια και δεν μπορούσε να υπάρξει νομικό καθεστώς πρεσβείας. 

Τα επίσημα ανακοινωθέντα μιλούν για ένα πέρασμα από τη «θεωρία της επαναπροσέγγισης» στην «πράξη της αποκατάστασης» των μεταξύ τους διπλωματικών δεσμών. Μάλιστα αναμένεται να δοθεί και η δέουσα επισημότητα και με την ανάλογη θεαματικότητα, μια και ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Κέρι, αναμένεται να βρεθεί αυτοπροσώπως στην Αβάνα για την... έπαρση της αστερόεσσας.

Έπειτα από 54 χρόνια, ΗΠΑ και Κούβα ανοίγουν πρεσβείες. Ήταν Ιανουάριος του 1961 που ο αμερικανός πρόεδρος Αϊζενχάουερ έσπασε τις διπλωματικές σχέσεις με την Κούβα. Ωστόσο, όπως παρατηρείται, οι κινήσεις αυτές γίνονται μέσα σε κλίμα αμοιβαίας καχυποψίας και με το αμερικανικό εμπάργκο να παραμένει σε ισχύ «επ’ αόριστον». Ταυτόχρονα οι αντιδράσεις στο εσωτερικό των ΗΠΑ παραμένουν ισχυρές, κύρια από την πλευρά των Ρεπουμπλικάνων, όχι βέβαια για τον απώτερο στόχο της κίνησης αλλά για την τακτική Ομπάμα. 

Οι επαφές ανάμεσα σε Ουάσιγκτον και Αβάνα, πριν «επισημοποιηθούν» τον περασμένο Δεκέμβριο υπό μορφή προεδρικών ανακοινώσεων, ξεκίνησαν στο παρασκήνιο πριν από περίπου δύο χρόνια. Από τη μεριά του ο Ραούλ Κάστρο, αδελφός και διάδοχος του Φιντέλ στην προεδρία από το 2006, είχε προλειάνει το έδαφος περιορίζοντας στο ελάχιστο την αντιαμερικανική του ρητορική. 

Η απόφαση για εξομάλυνση των σχέσεων, απροσδόκητη για κάποιες πλευρές, είχε ληφθεί τον περασμένο Δεκέμβριο σε συνάντηση που είχαν οι δύο πρόεδροι στο περιθώριο μιας περιφερειακής διάσκεψης κορυφής χωρών της Αμερικής στον Παναμά. Κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο υπό τον Φιντέλ, μια και η πολιτική αντιπαλότητα μεταξύ Αβάνας και Ουάσιγκτον (πέρα από την ψυχροπολεμική της διάσταση) είχε ενισχυθεί –και καταστεί προσωπική– από μια σειρά αποτυχημένων συνωμοσιών, με στόχο τη δολοφονία του.

Ο δρόμος για αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων ανοίγει ουσιαστικά τον περασμένο Μάη όταν οι ΗΠΑ διέγραψαν, μετά από 33 χρόνια, την Κούβα από τον κατάλογο των χωρών που στηρίζουν την τρομοκρατία. Μάλιστα ο αμερικανός πρόεδρος, αναφερόμενος στα «κοινά συμφέροντα» με την Αβάνα, έφερε ως παράδειγμα την καταπολέμηση της «τρομοκρατίας»!

Οι ΗΠΑ, οι οποίες διατηρούσαν οικονομική και πολιτική επικυριαρχία στο νησί της Καραϊβικής ουσιαστικά από το 1900 -όταν η Ισπανία παραιτήθηκε από κάθε κυριαρχία στην Κούβα- έως την πτώση του σάπιου και διεφθαρμένου καθεστώτος Μπατίστα το 1959, δεν αποδέχθηκαν ποτέ την κυβέρνηση του Φιντέλ Κάστρο και την εθνικοποίηση αμερικανικής περιουσίας!

 Η νίκη της κουβανέζικης επανάστασης, η οποία, τουλάχιστον στην πρώτη της φάση, δεν είχε σύνδεση με τη Σοβιετική Ένωση, ανατρέπει μια σειρά από σχεδιασμούς του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στην περιοχή. Ο Φιντέλ Κάστρο, ως πρωθυπουργός, είχε επισκεφθεί τις ΗΠΑ στα μέσα του 1959 και είχε συναντηθεί, μεταξύ άλλων, με τον τότε αντιπρόεδρο Ρίτσαρντ Νίξον. Η ρήξη ωστόσο ήταν σχεδόν προδιαγεγραμμένη και με γρήγορη κλιμάκωση μια και οι ΗΠΑ αποφάσισαν τη βίαιη ανατροπή του.

Από τον Μάρτιο του 1960, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Αϊζενχάουερ είχε εξουσιοδοτήσει τη CIA να εκπαιδεύσει κουβανούς πρόσφυγες ως δύναμη κρούσης ενάντια στο καθεστώς Κάστρο. Η αποτυχημένη εισβολή 1.500 κουβανών μισθοφόρων, εκπαιδευμένων από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, στον κόλπο των Χοίρων, τον Απρίλιο του 1961, ενίσχυσε τα αντιαμερικανικά αισθήματα των Κουβανών, ειδικά μετά την πλήρη ανάληψη της ευθύνης από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζον Κένεντι για την επιχείρηση. 

Ωστόσο, η Κούβα δεν επιτέθηκε ποτέ στην αμερικανική στρατιωτική βάση του Γκουαντάναμο, η οποία αποτελεί ντε φάκτο αμερικανικό έδαφος πάνω στο νησί και πλέον στρατιωτική φυλακή-κάτεργο για όσους οι ΗΠΑ θεωρούν τρομοκράτες, το οποίο εξακολουθεί να λειτουργεί παρά τη διεθνή κατακραυγή.

Το αμερικανικό εμπάργκο επιβλήθηκε οριστικά το 1962. Την ίδια χρονιά, η «κρίση των πυραύλων», με την τοποθέτηση σοβιετικών βαλλιστικών πυραύλων στην Κούβα, σε απόσταση αναπνοής από το αμερικανικό έδαφος, ανέβασε στο «κόκκινο» τις διεθνείς σχέσεις. Στη συνέχεια οι ΗΠΑ επιδιώκουν την με κάθε τρόπο ανατροπή του Κάστρο με διάφορα μέσα και με «πολιορκητικό κριό» τους κουβανούς μισθοφόρους της Φλόριντα.

Σε όλη τη δεκαετία του 1960 και του 1970, η CIA εκπαίδευε, πλήρωνε και έδινε βάση εξόρμησης σε Κουβανούς εξόριστους που εμπλέκονταν σε δολοφονικά επεισόδια και σαμποτάζ. 

Και ερχόμαστε στο1981-αρχές 1982, που η κυβέρνηση Ρίγκαν απειλεί την Κούβα με απευθείας σύγκρουση αν ο Κάστρο δεν απομακρύνει τους κουβανούς συμβούλους που βοηθούσαν την κυβέρνηση των Σαντινίστας στη Νικαράγουα και αν δεν σταματήσουν την υλική βοήθεια προς τις δυνάμεις των μαχητών του Σαλβαντόρ και της Γουατεμάλας, συγκαταλέγοντας πλέον την Κούβα στους τρομοκράτες (μαζί με Ιράν, Β. Κορέα και Λιβύη). 

Στη συνέχεια οι όποιες κινήσεις γίνονται, τόσο επί προεδρίας Κάρτερ όσο και Κλίντον, για κάποια χαλάρωση των μέτρων δεν ανέτρεψαν το γενικότερο κλίμα. Πράγμα το οποίο επιδιώκει να κάνει από το 2009 ο Ομπάμα και αφού ο Φιντέλ παρέδωσε την ηγεσία στον αδελφό του, Ραούλ. 

Σήμερα ωστόσο τα πράγματα αναδεικνύουν κάποιες ιδιαίτερες περιπλοκές. Η εξέλιξη αυτή, αν και παρουσιάζεται ομαλή, περιέχει πολλά και σοβαρά ζητήματα που δεν θα απαντηθούν ούτε σύντομα ούτε ομαλά.

 Ο Ομπάμα, πέρα από τα καλά λόγια για την προοπτική αυτών των σχέσεων, φρόντισε να υπενθυμίσει τις «πολύ σοβαρές διαφορές» που εξακολουθούν να υπάρχουν μεταξύ των δύο χωρών και επανέλαβε την ανησυχία των ΗΠΑ... για «τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατικών ελευθεριών εντός της Κούβας». Σημείωσε μάλιστα με νόημα ότι το άνοιγμα της αμερικανικής πρεσβείας στην Αβάνα θα επιτρέψει στις ΗΠΑ «να αυξήσουν σημαντικά τις επαφές τους με τον κουβανέζικο λαό... και να διευρύνουν την εμπλοκή τους εντός της νησιωτικής χώρας»! Πιο καθαρά δεν γίνεται να διατυπωθεί!

Παράλληλα η κουβανέζικη κυβέρνηση εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία ζητάει από τις ΗΠΑ να σταματήσουν να κάνουν «ανατρεπτική» προπαγάνδα εντός της Κούβας μέσω ραδιοφωνικών-τηλεοπτικών εκπομπών και να επιστρέψουν τη βάση του Γκουαντάναμο πίσω στην Αβάνα. Ο ίδιος ο Ραούλ Κάστρο δήλωσε πως αντιφρονούντες εκπαιδεύονται «παράνομα» στην αμερικανική διπλωματική αποστολή στην Αβάνα, ζήτημα που έχει ήδη τεθεί στις συζητήσεις τους για την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων των δύο χωρών.

Ο Ομπάμα, από την άλλη, δέχεται βολές από διάφορα κέντρα στις ΗΠΑ για την πολιτική του απέναντι στην Κούβα. Του τονίζουν ότι δίνει πάρα πολλά χωρίς να επιμένει να υπάρξει προηγουμένως «πολιτική μεταρρύθμιση» στη χώρα.

 Οι Ρεπουμπλικάνοι του Κογκρέσου προδικάζουν ότι δεν θα υπάρξει άρση του εμπάργκο χωρίς αυτή την προϋπόθεση. Από την άλλη, η Ε.Ε., που πάντα είχε μια διαφοροποιημένη προσέγγιση στα λατινοαμερικάνικα ζητήματα και ειδικότερα για την Κούβα, επιδιώκει μια συμφωνία-πλαίσιο πολιτικού διαλόγου και συνεργασίας έως το τέλος του έτους, παράλληλα με το ξεπάγωμα των σχέσεων του νησιού με τις ΗΠΑ. 

Μάλιστα η Ε.Ε. και οι 33 της «Κοινότητας Κρατών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής» (Celac) στην τελική διακήρυξή τους, έπειτα από τη διήμερη συνάντηση στις Βρυξέλλες, αναφέρουν πως «στο πλαίσιο αυτό, αναμένουμε ότι όλα τα απαραίτητα μέτρα θα ληφθούν για μία ταχεία άρση του εμπάργκο».

«Ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε», είπε ο Ομπάμα στους δημοσιογράφους, τονίζοντας πως «η Κούβα δεν αποτελεί απειλή για τις ΗΠΑ». Από την άλλη, ο γραμματέας Τύπου του ρώσου προέδρου, Πεσκόφ, επιβεβαίωσε ότι το Κρεμλίνο αξιολογεί θετικά τη διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Κούβας. Αυτά τα οξύμωρα συμβαίνουν τη στιγμή που η ουκρανική κρίση βρίσκεται σε οριακό σημείο, ανοίγοντας έναν νέο γύρο γεωπολιτικής αντιπαράθεσης Δύσης–Ανατολής και ο οποίος ήδη χαρακτηρίζεται από πολλούς ως «νέος Ψυχρός Πόλεμος».

Τέλος, το «φαινόμενο» του κουβανέζικου σοσιαλισμού όσο και ο αμφιλεγόμενος ηγέτης του, Φιντέλ Κάστρο, εδώ και μισόν αιώνα επιδέχονται πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις. Ωστόσο, από κάθε άποψη και σε κάθε περίπτωση η Κούβα επέδειξε σε όλο αυτό το διάστημα ιδιαίτερες αντοχές στη λυσσαλέα επίθεση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Η στήριξη από την τότε Σ. Ένωση (και όση υπήρξε από τη Ρωσία μετά το '89) δεν αρκεί για να εξηγήσει αυτές τις αντοχές, που κατά βάση πρέπει να αναζητηθούν στον ίδιο τον κουβανέζικο λαό. Αν σήμερα οι υπέργηροι αδελφοί Κάστρο και το όποιο ξεθώριασμα των «ιστορικών μνημών» θα αποτελέσουν για τις ΗΠΑ όρους ευνοϊκούς για μία ακόμη «ιστορική ρεβάνς», μένει να φανεί σύντομα.

Χ.Β.

Προλεταριακή Σημαία