Chernobyl: αντικομμουνισμός με ή χωρίς το γάντι

Chernobyl: αντικομμουνισμός με ή χωρίς το γάντι

Η ιστορία γράφεται κατά κύριο λόγο από τους νικητές. Με αυτή την απλή παραδοχή μπορεί να ξεκινήσει κανείς μια κριτική στη σειρά που έχει προκαλέσει αίσθηση παγκοσμίως και διάφορες αντιδράσεις, όπως αυτή του American Conservative (που την αποκαλεί την πιο αντικομμουνιστική σειρά όλων των εποχών) έως και της ρωσικής κυβέρνησης (που θέλει να φτιάξει δική της σειρά για τα γεγονότα). Το συγκεκριμένο έργο έχει αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές από τα δυτικά μίντια και έχει την υψηλότερη βαθμολογία στο IMDB. Ας δούμε όμως περί τίνος πρόκειται πιο αναλυτικά για να απαντήσουμε κάποια ερωτήματα που γεννιούνται ειδικά σε όποιους την έχουν δει, όπως: Γιατί φτιάχτηκε και μάλιστα τώρα (που τέλειωσε ο ψυχρός πόλεμος και υποτίθεται ότι έχουμε παγκοσμιοποίηση) ; Τι προθέσεις έχουν οι δημιουργοί; Πόσο ιστορικά ακριβής είναι η σειρά;


ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ SPOILERS
Επεισόδιο 1: 1:23:45


«3,6 Roentgen. Ούτε καλά, ούτε απαίσια»

Η σειρά ξεκινά μερικά χρόνια μετά την έκρηξη με τον επιστήμονα που επωμίστηκε τη διερεύνηση και την αντιμετώπιση του ατυχήματος (Βαλέρι Λεγκάσοφ) να αυτοκτονεί ενώ εξακολουθεί να παρακολουθείται από μυστικές υπηρεσίες. Στη συνέχεια ακολουθεί μια εκτενής αφήγηση των στιγμών μετά την έκρηξη και τις προσπάθειες τεχνικών και πυροσβεστών να προσπαθούν μάταια να περιορίσουν την καταστροφή. Τα πρώτα δείγματα πολιτικής γραφής τα δείχνει η σειρά όταν παρουσιάζει τους διευθυντές του εργοστασίου και τα κομματικά στελέχη της περιοχής να συνεδριάζουν: ένα παλιότερο στέλεχος τους υπενθυμίζει ότι η μονάδα φέρει το όνομα του Β. Ι. Λένιν και πως αν θέλουν να ανέβουν στην ιεραρχία θα πρέπει να «δείξουν πίστη στο σοβιετικό σοσιαλισμό» και να κρατήσουν μυστικό το γεγονός. Στο background προτομές του Λένιν. Ολοι αλληλοαποκαλούνται «σύντροφοι».

Επεισόδιο 2: Παρακαλώ παραμείνετε ήρεμοι



«Πες μου πώς λειτουργεί ένας πυρηνικός αντιδραστήρας, αλλιώς θα βάλω έναν απ’ αυτούς τους στρατιώτες να σε πετάξουν από το ελικόπτερο!»

Το επεισόδιο αρχίζει με ένα πατριωτικό ποίημα που ακούγεται στο ραδιόφωνο. Βλέπουμε τις πρώτες αντιδράσεις επιστημόνων που δρουν σε άλλες σοβιετικές δημοκρατίες και τους γιατρούς που περιθάλπτουν τους προσβεβλημένους από τη ραδιενέργεια. Ακολουθούν σκηνές με το Γκορματσόφ (που δεν παρουσιάζεται και ως τόσο κακός γενικά) και το υπουργικό συμβούλιό του και έπειτα με έναν αναπληρωτή γραμματέα του ΚΚ Λευκορωσίας που υπερηφανεύεται επειδή «πριν δούλευε σε εργοστάσιο με παπούτσια και τώρα κάνει κουμάντο». Η πόλη του Πριπυάτ εκκενώνεται χωρίς διαμαρτυρία από τους κατοίκους. Τέλος, ζητείται από μερικούς εργαζόμενους του Τσέρνομπιλ να συμμετάσχουν σε «αποστολή αυτοκτονίας» στα υπόγεια του σταθμού με αντάλλαγμα μερικές εκατοντάδες ρούβλια και επειδή έχουν χρέος προς την πατρίδα.


Επεισόδιο 3: Άνοιξε πλατιά, ω Γη


«-Τι είναι μεγάλο σα σπίτι,καίει 20 λίτρα καύσιμο την ώρα, βγάζει ένα σκασμό καπνό και θόρυβο και κόβει ένα μήλο σε 3 κομμάτια;

-Μια σοβιετική μηχανή φτιαγμένη για να κόβει μήλα σε 4 κομμάτια»

Στο τρίτο μέρος της σειράς έχουμε την επιτυχημένη ολοκλήρωση της αποστολής στο υπόγειο, την επιστράτευση ανθρακορύχων για να σκάψουν ένα τούνελ στο σταθμό, άλλο ένα υπουργικό συμβούλιο υπό τον Γκορμπατσόφ και τη διερεύνηση των αιτιών της καταστροφής από ένα φανταστικό χαρακτήρα που επινοήθηκε για τις ανάγκες της σειράς, την Ουλάνα Χόμιουκ. Στο επεισόδιο αυτό έχουμε την πρώτη μας εκτενή επαφή με άλλες κοινωνικές ομάδες εκτός από κρατικούς αξιωματούχους, επιστήμονες και κομματικά στελέχη. Οι ανθρακωρύχοι εργάτες παρουσιάζονται ως άξεστοι και πειθήνιοι μονάχα προς τον αρχισυνδικαλιστή τους. Την εμφάνισή της κάνει και η KGB, η οποία συλλαμβάνει την Χόμιουκ για να μη διαρρεύσουν κρατικά μυστικά. Ιδιαίτερη αίσθηση κάνουν τα παραμορφωμένα από τα εγκαύματα σώματα των ετοιμοθάνατων τεχνικών και πυροσβεστών. Κλείνοντας, έχουμε ακόμα μια συγκινητική σκηνή κατά την οποία οι νεκροί πυροσβέστες του Πριπυάτ θάβονται μέσα σε μεταλλικά φέρετρα κάτω από τσιμέντο για να μη διαφύγουν ραδιενεργά υλικά στο περιβάλλον.


Επεισόδιο 4 : Η ευτυχία όλης της ανθρωπότητας


«Όταν ήμουν 12 ήρθε η επανάσταση. Ανδρες του Τσάρου, άνδρες των Μπολσεβίκων. Αγόρια σαν κι εσένα που βαδίζουν σε γραμμές. Κι αυτοί μας είπαν να φύγουμε. Οχι. Μετά ήταν ο Στάλιν και ο λιμός του. Το «Χολόντομορ». Οι γονείς μου πεθάναν. Δύο από τις αδερφές μου πεθάναν. Είπαν στους υπόλοιπους να φύγουμε. Όχι. Μετά ο Μεγάλος Πόλεμος. Αγόρια από τη Γερμανία, αγόρια από τη Ρωσία. Περισσότεροι στρατιώτες, περισσότερος λιμός, περισσότερα πτώματα. Οι αδερφοί μας ποτέ δε γύρισαν σπίτι. Εγώ έμεινα και είμαι ακόμα εδώ. Μετά από όλα όσα έχω δει, θα έπρεπε να φύγω; Λόγω κάποιου πράγματος που δε μπορώ να δω καθόλου (σ. σ. εννοεί τη ραδιενέργεια); Όχι.»


Σίγουρα το πιο «δυνατό» επεισόδιο της σειράς. Ξεκινά με τον παραπάνω μονόλογο μιας ηλικιωμένης κτηνοτρόφου που καλείται να εκκενώσει το σπίτι της από το στρατό. Το μεγαλύτερο τμήμα του επεισοδίου αναλώνεται στην παρουσίαση των ενεργειών των «ρευστοποιητών», δηλαδή των στρατιωτών που επιφορτίστηκαν με την εξολόθρευση των ζώων στις πληγείσες περιοχές. Ο τίτλος του επεισοδίου αναφέρεται σε ένα τεράστιο προπαγανδιστικό πανό που γράφει «Στόχος μας είναι η ευτυχία όλης της ανθρωπότητας», το οποίο σχολιάζουν καυστικά μερικοί στρατιώτες. Τέλος, βλέπουμε σε πραγματικό χρόνο τη διάσημη πλέον προσπάθεια επιστρατευμένων νέων να καθαρίσουν την οροφή του εργοστασίου υπό τους ήχους του μετρητή ραδιενέργειας, αφού τα δυτικογερμανικά μη επανδρωμενα οχήματα που είχαν χρησιμοποιηθεί προηγουμένως για την ίδια δουλειά(για την ανωτερότητα των οποίων γίνεται αναφορά) αχρηστεύτηκαν από την ακτινοβολία. Οι επιστρατευμένοι δέχονται ένας ένας τα συγχαρητήρια του στρατηγού και ετοιμάζονται να δεχτούν το ανώτατο εφ’ όρου ζωής επιτρεπτό όριο ραδιενέργειας σε μόλις 90 δευτερόλεπτα.




Επεισόδιο 5: Vichnaya Pamyat (Αιώνια Μνήμη)


«Όλοι πατάμε πάνω σε επικίνδυνο έδαφος εξαιτίας των μυστικών και των ψεμάτων μας. Πρακτικά αυτά είναι που μας χαρακτηρίζουν»

«Είπα ψέματα στον κόσμο. Δεν είμαι ο μόνος που κράτησα μυστικά. Υπάρχουν πολλοί. Ακολουθούσαμε εντολές από την KGB, από την Κεντρική Επιτροπή…»

Το τελευταίο μέρος της σειράς αναλύει εκτενώς την αιτία του ατυχήματος με αρκετά επιστημονικό τρόπο. Αυτό συμβαίνει μέσω παρουσίασης της δίκης του Τσερνόμπιλ και των στιγμών πριν την έκρηξη, όπως τα αφηγούνται ο Υπ. Ενέργειας Στσερμπίνα και οι δύο επιστήμονες-πρωταγωνιστές. Αξίζει να αναφερθεί ότι κανείς από τους παραπάνω δεν ήταν στη δίκη στην πραγματικότητα. Ο βασικός μας ήρωας αποκαλύπτει ότι οι ένοχοι προέβησαν σε εξαιρετικά επικίνδυνες ενέργειες το «μοιραίο» βράδυ με στόχο να ολοκληρώσουν ένα δύσκολο τεστ ασφαλείας που θα τους εξασφάλιζε την προαγωγή. Ψέγει τους υπευθύνους για την αδιαφορία τους, το κράτος για τη μυστικοπάθεια και τη χρήση φτηνών υλικών σε καίρια μηχανήματα και παραδέχεται πως παραποίησε τα γεγονότα στη διεθνή ακρόαση στη Βιέννη παρά τις ωμές απειλές από την KGB.

Σχόλια και συμπεράσματα

Δεν πρόκειται για το πρώτο έργο αφιερωμένο στα γεγονότα του 1986 στην ΕΣΣΔ. Υπάρχουν και άλλες πολλές σειρές και ταινίες με το ίδιο θέμα, όπως επίσης υπάρχει και το διάσημο βιβλίο της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς με τίτλο στα ελληνικά «Τσέρνομπιλ: ‘Ένα Χρονικό του Μέλλοντος» για το οποίο η Λευκορωσίδα κέρδισε και το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2015. Σίγουρα όμως η απήχηση και η ταχύτητα διάδοσης της σειράς που εξετάζουμε είναι αφάνταστα μεγαλύτερες σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα.

Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο στη Λιθουανία και λιγότερο στην Ουκρανία, δύο χώρες στις οποίες τα κομμουνιστικά κόμματα είναι παράνομα, οι δολοφονίες προοδευτικών, αριστερών και κομμουνιστών είναι συχνότατο φαινόμενο και το αντιρωσικό αίσθημα καλλιεργείται σε μέγιστο βαθμό στοχεύοντας και στις ρωσικές μειονότητες των δύο χωρών. Οι πιο παρατηρητικοί ίσως να συνειδητοποίησαν ότι δεν υπάρχουν Αμερικανοί ηθοποιοί, παρά μόνο Ευρωπαίοι, με στόχο αφενός οι προφορές των πρωταγωνιστών να μην ακούγονται τόσο οικείες στο αμερικάνικο κοινό ( αφού η σειρά διαδραματίζεται στην αν. Ευρώπη και οι διάλογοι είναι στα αγγλικά ) και αφετέρου να φανεί ότι τα βασικά μηνύματα της σειράς δεν αποτελούν κάποια αμερικανική προπαγάνδα.

Ποια είναι όμως αυτά τα μηνύματα; Η εικόνα που δίνεται στο θεατή για την ΕΣΣΔ είναι ενός γκρίζου περιβάλλοντος (το χρώμα αυτό κυριαρχεί στη θέαση όλων των επεισοδίων) με πολίτες σχετικά απαθείς φτιαγμένους για να υπακούν σε εντολές χωρίς διαμαρτυρία. Οι γυναίκες καταλαμβάνουν σημαντικές θέσεις στην παραγωγή (γιατροί, επιστήμονες), αλλά όχι στο κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό (μια κριτική που δεν είναι άστοχη). Ολα τα σπίτια είναι ίδια, όπως και τα εμπορεύματα. Το πλάνο με την ουρά μπροστά στο περίπτερο είναι ενδεικτικό και δίνει ένα έμμεσο αλλά σαφές στίγμα : η Σοβιετική ‘Ενωση δεν έχει αφθονία όπως έχουμε «εμείς» εδώ στη δύση. Κάπως έτσι ακολουθείται ο βασικός κανόνας του σινεμά: show- don’t tell (δηλαδή: οπτικοποίησε αυτό που θες να μεταδώσεις και μην το λες μόνο μέσω του διαλόγου).



Και οι διάλογοι βέβαια δεν αφήνουν και πολλά περιθώρια ερμηνείας. Είναι κεντρικής σημασίας για την υπόθεση η έννοια του ψέματος. Οι Σοβιετικοί είναι «ένα έθνος συνηθισμένο στο ψέμα» όπως μας λέει ο Υπ. Ενέργειας και η έκρηξη στο εργοστάσιο συνέβη εξαιτίας της εγκληματικής αδιαφορίας και των ψεμάτων που ήταν δέυτερη φύση στα μέλη του κρατικού και κομματικού μηχανισμού. Μια ακόμα λέξη που ακούγεται πολύ συχνά κατά την προσφώνηση προσώπων είναι το «σύντροφε». Οι εργάτες και οι «γραφειοκράτες» βρίζουν και απειλούν, οι νοσηλεύτριες «λαδώνονται» και μόνο οι επιστήμονες ( η ιντελιγκέντσια ) είναι ευαίσθητοι και μετρημένοι. Ο μονόλογος της γιαγιάς στο 4ο επεισόδιο ισχυρίζεται πως οι απλοί άνθρωποι το μόνο που θέλουν είναι να έχουν το βιός τους και δυστυχώς έρχεται η ρημάδα η ιστορία και ο κακούργος Στάλιν να τα χαλάσουν όλα. Πόσο καλό ακούγεται αυτό στα αυτιά όλων των μικροαστών όλου του κόσμου που αποτελούν το κύριο κοινό τέτοιων σειρών, που από τη φύση τους ούτε είναι οι πιο προνομιούχοι ούτε οι πιο επαναστάτες αυτού του κόσμου και που μια ζωή τους λέει το σύστημα να κοιτάξουν την πάρτη τους και να αφήσουν το διπλανό τους και τα οράματα για μια άλλη κοινωνία!

Τα δύο βασικά ιδεολογικά στοιχεία που διαπερνούν όλη τη σειρά είναι ο αντικομμουνισμός και ο αντιρωσισμός. Το δεύτερο εξηγείται εύκολα: οι δυτικοί ιμπεριαλιστές, παρά τις εσωτερικές τους έριδες, έχουν μέτωπο ενάντια στη Ρωσία που παίρνει μέχρι και διαστάσεις ένοπλης σύρραξης (Συρία, Αν. Ουκρανία). Επομένως, είναι αναμενόμενο να θέλουν τα μέσα προπαγάνδας τους να υποστηρίζουν πως οι Ρώσοι είναι μοχθηροί και συνάμα κατώτεροι. Το πρώτο όμως; Δεν «τέλειωσε» η ιστορία και η ταξική πάλη; Δεν είναι ο καπιταλισμός μονόδρομος για τους λαούς αυτού του κόσμου; Οι δημιουργοί και οι παραγωγοί του έργου ξέρουν πολύ καλά ότι όσο γεννιέται και γιγαντώνεται η ανισότητα, η εκμετάλλευση και η εξαθλίωση τόσο πιο επικίνδυνη θα είναι η συνένωση της λαϊκής αγανάκτησης με τις αριστερές και κομμουνιστικές απόψεις. Ξέρουν πολύ καλά σε ποια τάξη ανήκουν και πόσο στρατευμένη είναι η τέχνη που κάνουν. Ο βασικός δημιουργός της σειράς, Craig Mazin, έχει ηχογραφήσει ένα podcast στο οποίο εξηγεί όλη τη διαδικασία πίσω από την παραγωγή της σειράς. Ο ίδιος πιστεύει πως όλα τα χρόνια από το 1917 έως το 1990 το καθεστώς παρέμεινε το ίδιο στην ΕΣΣΔ και θεωρεί πως η σύγχρονη πραγματικότητα επι Τραμπ ομοιάζει στην προπαγάνδα της ΕΣΣδ. Αναφέρεται συχνά στη βιαιότητα και τον ανορθολογισμό που υποτίθεται έχει ο σοσιαλισμός και ΠΑΡΑΔΕΧΕΤΑΙ ΟΤΙ ΑΝΤΛΗΣΕ ΥΛΙΚΟ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΖΗΝΟΒΙΕΦ ΩΣ ΕΜΠΝΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΤΟΥ ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ.



ΥΓ 1: Δεν ήταν στόχος του άρθρου αυτού να παρουσιάσει τις αιτίες της καπιταλιστικής παλινόρθωσης και την κοινωνική πραγματικότητα στη μετά 1956 ΕΣΣΔ. Πάντως είναι αναγκαίο να αναφερθεί ότι η συνεχιζόμενη καπιταλιστικοποίηση της οικονομίας από στρώματα τα οποία πήραν την εξουσία σταδιακά στις σοσιαλιστικές χώρες ( μέχρι τελικά να γίνουν η Νέα Αστική Τάξη ) είναι αυτή που οδήγησε στην ανατροπή του σοσιαλισμού.

«Παράπλευρη απώλεια» αυτής ήταν σίγουρα και η χαλάρωση των κανόνων ασφαλείας που προστατεύουν τους εργαζόμενους, το λαό και το περιβάλλον. Γιατί όσο χτιζόταν σοσιαλισμός στο λεγόμενο ανατολικό μπλοκ, η μέριμνα για της συνθήκες δουλειάς και ζωής του λαού ήταν στο επίκεντρο της πολιτικής. Λειτουργώντας μάλιστα ως έμπνευση για τους υπόλοιπους λαούς υποχρέωσε τις αστικές τάξεις να παραχωρήσουν δικαιώματα τα οποία ήταν ξένο σώμα στο έδαφος του καπιταλισμού και σήμερα ξυλώνονται απανωτά (συντάξεις, επιδόματα, άδειες μητρότητας, προστασία της παιδικής και τρίτης ηλικίας, συνθήκες ασφάλειες σε χώρους εργασίες κλπ). Επίσης, οι ρεβιζιονιστές και η Νέα Αστική Τάξη είναι που πρώτοι σπίλωσαν τις ιδέες και τα σύμβολα του κομμουνισμού, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ σήμερα σπιλώνει την έννοια της Αριστεράς.

ΥΓ 2: Είναι τουλάχιστον προβληματική η κριτική που δημοσιεύει το ΠΡΙΝ. Η συντάκτρια βλέπει με αρκετή αφέλεια τα πολιτικά μηνύματα και τη χαρακτηρίζει «ανθρωποκεντρική» και «διδακτική». Δεν αποτελεί έκπληξη, βέβαια, αφού ο συγκεκριμένος χώρος καταπίνει αμάσητη και αναπαράγει την αντισταλινική και αντισοβιετική προπαγάνδα εδώ και δεκαετίες επειδή θέλει να «ξεμπερδεύει» με την ήττα του κομμουνιστικού κινήματος και τα βαρίδια της.

Γ. Γ.